Дэлхийн улс үндэстэн бүхэн өөр өөрийн өвөрмөц ёс заншил соёлтойгоос гадна хоол хүнсэнд хэрэглэх зүйлсээрээ ялгагддаг. Махыг хүнсэндээ хэрэглэдэггүй улс орон бараг л үгүй. Айлчлан ирэх зочин гийчдийг идэж заншсан үндэснийх нь идээ ундаар зочлон дайлах нь тухайн орны нийтийн хоолны салбарын хөгжлөөс ихээхэн шалтгаалах буй.
Харин бид өдрөөс өдөрт нэмэгдэн ирж буй жуулчдыг тухайн үндэснийх нь дадсан хоолоор дайлж чадаж буй билүү? Гадныхан ч манайд ирэхээрээ голчлон иддэг хоол нь мах. Махнаас буцдаггүй хүн ч гэж юу байхав. Харин манай улсын зах зээлд махны үнэ нэмэгдсээр л, уг нь нэг хүнд ноогдох малынхаа тоогоор Азидаа төдийгүй дэлхийд дээгүүрт тооцогддог боловч махны үнийн өсөлт өдөр ирэх бүр нэмэгдсээр л, мацаг баригсад, цагаан хоолтоны тоо олширсоор л.
Махны холбооныхон үнийн өсөлтийг ченжүүдтэй холбон, тэд үнийн хөөрөгдөл үүсгэж байна хэмээн оношлож суух юм. Гэхдээ мэргэжилтнүүд хот суурин газар төвлөрөх махны үнийг хэдэн ченжүүд барьдаг нь юу л бол хэмээн дүгнэж байна. Ченжүүд бол зөвхөн худалдан авагчидтай нүүр тулж байгаа болохоос биш тэднээс илүү мал, махыг газар дээр нь хямдхан аваад өндөр үнээр худалдан авагчдад нийлүүлж дундаас нь ашиг гаргаж байгаа мах бэлтгэгч компаниудтай үнийн асуудлыг ярилцах ёстой гэж үзэж байна.
Одоогоор улсын хэмжээнд мах бэлтгэгч цөөнгүй тооны аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Дээр нь хангалттай мах агуулах, зоорь сав ч бий. Тэгсээр байтал монголчууд махаар гачигдаагүй гэхэд өндөр үнээс болоод авч идэж чадахгүйд хүрчихээд сууж байна. Уг нь үнийг өсгөхгүй байх арга замыг холбогдох хүмүүс маань олж зохицуулмаар юм даа. Магадгүй хүн амын өсөлт, шилжилт, сууршилт нэмэгдсэнээр цайны газар, ресторан зэрэг үйлчилгээний газрууд олширч байгаагаар ч үүнийг тайлбарлаж болох юм.
Өнөөдөр үүсээд байгаа махны үнийн хөөрөгдөл тойрсон шиг асуудал түүхийн хуудаснаа тэмдэглэгдэн үлдсэн байх юм. Үндэсний Төв Архивын сан хөмрөгийн арвин баримтаас үзвэл Шашин Төрийг Хослон барьсан Богд Хаант Монгол Улсын үед Нийслэл хүрээнд маань махны үнийн хөөрөгдөл, хомсдол үүсэн, энэ тухай зохицуулалт хийх гэж төрийн сайд түшмэд чамгүй л оролдож байсан бололтой.
Хорьдугаар зууны эхэн үеийн Нийслэл Хүрээнд голчлон төрийн албан хаагчид, худалдаа, үйлдвэрлэл, үйлчилгээний салбарыг эрхлэн амьдрагч гадаад дотоодын харъяатууд, мөн түүнчлэн лам хуврагууд, малгүй болж амьжиргааны шинэ эх үүсвэрийг хайн суурин бараадан ирсэн борчуудаас бүрдсэн их хөлийн газар байжээ. Яг л өнөөгийн Улаанбаатар хот мэт.
Энд өгүүлэх гэж буй баримтанд маань доод тушаалын нэгэн түшмэдээс Улсын Дээд хуралд өргөн мэдүүлсэн бичигт Нийслэл Хүрээг зорин, алс зайдуу нутгаас туувраар ирсэн малыг замаас нь тосон худалдан авч, дамлан худалдах явдал газар авсан тул гээд үүнийг хориглоно хэмээн дараах зургаан зүйл бүхий дүрмийг батлаж өгөхийг хүссэн байх юмаа. Үүнд:
“... Нэгдүгээр зүй:, аливаа монголчуудын хөдөө газраас туун ирэх малын дотроос хонь үхэр болвоос дээдийн зоог ба хурал хуврагийн цав басхүү олны хэрэглэхүүн зэрэгт чухал болвоос аливаа яргачин (мал нядлагчид) ба олон худалдааны хүн нар Нийслэл Хүрээний зүг зовхис тойрон нэг өртөө зэргэмжээнээс дотогш газар зам тосч эдгээр малыг худалдан авч улам улмаар дамжуулан гүйлгэж бусдыг хонжин мөлжиж /хохироох, ашиг олох/ чухал зүйлийг саатуулан олны хэрэглэхүүнийг боогдуулан гачигдуулах зэрэг гэмийг шууд цаазлан зогсоосугай.
Хоёрдугаар зүйл: Нийслэл Хүрээнээс аль хол нутагтай ба ойр тойрон нутаглах хошуу шавийн баялаг үгээгүй хүмүүсийн дотор хааяа малыг дам дамаар аль авах этгээдэд худалдаалж мөнгө цаас олж залгамжлуулах буюу амь биесийг тэжээхүйд тус нэмэр болгох зэрэг түргэн чухал хэрэг эрх биш байх бөгөөд түүгээр харилцан худалдаалахыг үл хэлэлцэн, гагцхүү нэгнээ худалдаалахаар авч гарсан малыг эзэд замын зуураа уг заасан газрын дотор худалдаалах ба авахыг цаазлан зогсоосугай.
Гуравдугаар зүй:, Хааяа аймшиггүй цаазалсныг зөрчиж үхэр, хонийг заасан газраас дотогш зам тосч худалдан авч нэгэнт байцаан гарч ирвээс даруй чангалан шүүж өчгийг тогтоон авч гянданд хорьж, цаазалсныг зөрчсөн хууль ёсоор цээрлүүлэн шийтгээд нэгэнтэйгүүр уул тосч авсан малын тоо олон, цөөнийг ялгаварлахгүй нэг дундуурыг хөөн тушаалгаж албанд оруулсугай.
Дөрөвдүгээр зүйл: Нийслэл Хүрээнээ худалдаалахаар ирэх олон монголчууд уг нутгаас нэгэнт туун гарсан үхэр, хонийг аль хүн хэчнээн үнэ өгөвч элдэвлэгч заасан газраас дотогш зам зуураа худалдаалахгүй, эрх биш Нийслэлд ирүүлж гаальд тушаасны хойно сая худалдаалбаас зохих явдлыг өөр өөрийн харъяат газраа нийтээр ухуулж дагаж явуулахаар зохих олон газраа зарлан тушааж хааяа зөрчигчид буй аваас тосч авагчдын нэг лүгээ адил биесийг цээрлүүлэн шийтгэсүгэй.
Тавдугаар зүйл: Аливаа яргачин хүн нар алж бэлтгэсэн малын махыг дав дуваар гаргаж худалдаалахгүй дарж хадгалан цагаар бусдыг боогдуулан хонжин мөлжих ба мөн яргачны алсан малын махыг аливаа хүн худалдан аваад хувьд хэрэглэхгүй дахин дамжуулан худалдах зэрэг хэрэг гарч ирвээс тосч авагчидын нэг лүгээ адил цээрлүүлэн шийтгэсүгэй.
Зургадугаар зүй: Хааяа Нийслэл Хүрээнд ирэх хонь, үхэр ховор болж дээдийн зоогийн зэрэг чухлыг саатуулахад хүрэх аваас хэрд зөвхөн тэр тухайн яргачин хүмүүст харъяат газраас хоногийн хугацаа бүхий үнэмлэх олгож, эрэн худалдан авахуулж уг бичгийг хойш хураалгасугай. Хэрэв харъяат яргачин хүмүүс дэмий цагаар шалтгаалан илүү зүйлийг гувчуулан авах буюу үнэмлэх бичгийг улмаар бусад яргачинд дамжуулан өгч хонь малыг авахуулах зэрэг хэрэг гарч ирвээс тосч авагчдын нэг лүгээ адил цээрлүүлэн шийтгэсүгэй, хэмээснийг Доод хуралд үзэж хянаваас Нийслэлд худалдааллаар ирэх аливаа зүйлийг дам худалдаалахыг цаазлахад бэрхтэй мэт гагцхүү дам авсан буюу ойр ирж улам үнэ олгохыг эрхлэн хураан хадгалуулахгүйгээр цаазлан тогтоовоос ямар хэмээх боловч энэ зүйл олны аж төрөх ашиг хөрөнгөд холбогдохын тулд Дээд хурлаас хянан тогтоох болов уу хэмээжүхүй...” гэжээ.
Уг бичгийн хариуд Дээд хурлаас өргөн мэдүүлсэн уг бичгийг ёсоор болгон дээрх зүйлүүдийг чандлан баталсан байх юм. Энэ мэтчилэн төрийн хатуу бодлогоор зохицуулалт хийх нь зөв мэт. Холоос ирж байгаа мал, мах олон хүний гар дамжин хэрэглэгчидэд хүрч байгаа нь махны үнийг нэмэгдүүлж байна. Тиймээс холбогдох яндагтангууд маань энэ мэтчилэн эх түүхийнхээ баримтаас жишээ аван нэгийг бодвол мацаг барих ард олны минь тоо нэгээр ч гэсэн цөөрөх ч юм болов уу хэмээн бодогдном.
Махны холбооныхон үнийн өсөлтийг ченжүүдтэй холбон, тэд үнийн хөөрөгдөл үүсгэж байна хэмээн оношлож суух юм. Гэхдээ мэргэжилтнүүд хот суурин газар төвлөрөх махны үнийг хэдэн ченжүүд барьдаг нь юу л бол хэмээн дүгнэж байна. Ченжүүд бол зөвхөн худалдан авагчидтай нүүр тулж байгаа болохоос биш тэднээс илүү мал, махыг газар дээр нь хямдхан аваад өндөр үнээр худалдан авагчдад нийлүүлж дундаас нь ашиг гаргаж байгаа мах бэлтгэгч компаниудтай үнийн асуудлыг ярилцах ёстой гэж үзэж байна.
Одоогоор улсын хэмжээнд мах бэлтгэгч цөөнгүй тооны аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Дээр нь хангалттай мах агуулах, зоорь сав ч бий. Тэгсээр байтал монголчууд махаар гачигдаагүй гэхэд өндөр үнээс болоод авч идэж чадахгүйд хүрчихээд сууж байна. Уг нь үнийг өсгөхгүй байх арга замыг холбогдох хүмүүс маань олж зохицуулмаар юм даа. Магадгүй хүн амын өсөлт, шилжилт, сууршилт нэмэгдсэнээр цайны газар, ресторан зэрэг үйлчилгээний газрууд олширч байгаагаар ч үүнийг тайлбарлаж болох юм.
Өнөөдөр үүсээд байгаа махны үнийн хөөрөгдөл тойрсон шиг асуудал түүхийн хуудаснаа тэмдэглэгдэн үлдсэн байх юм. Үндэсний Төв Архивын сан хөмрөгийн арвин баримтаас үзвэл Шашин Төрийг Хослон барьсан Богд Хаант Монгол Улсын үед Нийслэл хүрээнд маань махны үнийн хөөрөгдөл, хомсдол үүсэн, энэ тухай зохицуулалт хийх гэж төрийн сайд түшмэд чамгүй л оролдож байсан бололтой.
Хорьдугаар зууны эхэн үеийн Нийслэл Хүрээнд голчлон төрийн албан хаагчид, худалдаа, үйлдвэрлэл, үйлчилгээний салбарыг эрхлэн амьдрагч гадаад дотоодын харъяатууд, мөн түүнчлэн лам хуврагууд, малгүй болж амьжиргааны шинэ эх үүсвэрийг хайн суурин бараадан ирсэн борчуудаас бүрдсэн их хөлийн газар байжээ. Яг л өнөөгийн Улаанбаатар хот мэт.
Энд өгүүлэх гэж буй баримтанд маань доод тушаалын нэгэн түшмэдээс Улсын Дээд хуралд өргөн мэдүүлсэн бичигт Нийслэл Хүрээг зорин, алс зайдуу нутгаас туувраар ирсэн малыг замаас нь тосон худалдан авч, дамлан худалдах явдал газар авсан тул гээд үүнийг хориглоно хэмээн дараах зургаан зүйл бүхий дүрмийг батлаж өгөхийг хүссэн байх юмаа. Үүнд:
“... Нэгдүгээр зүй:, аливаа монголчуудын хөдөө газраас туун ирэх малын дотроос хонь үхэр болвоос дээдийн зоог ба хурал хуврагийн цав басхүү олны хэрэглэхүүн зэрэгт чухал болвоос аливаа яргачин (мал нядлагчид) ба олон худалдааны хүн нар Нийслэл Хүрээний зүг зовхис тойрон нэг өртөө зэргэмжээнээс дотогш газар зам тосч эдгээр малыг худалдан авч улам улмаар дамжуулан гүйлгэж бусдыг хонжин мөлжиж /хохироох, ашиг олох/ чухал зүйлийг саатуулан олны хэрэглэхүүнийг боогдуулан гачигдуулах зэрэг гэмийг шууд цаазлан зогсоосугай.
Хоёрдугаар зүйл: Нийслэл Хүрээнээс аль хол нутагтай ба ойр тойрон нутаглах хошуу шавийн баялаг үгээгүй хүмүүсийн дотор хааяа малыг дам дамаар аль авах этгээдэд худалдаалж мөнгө цаас олж залгамжлуулах буюу амь биесийг тэжээхүйд тус нэмэр болгох зэрэг түргэн чухал хэрэг эрх биш байх бөгөөд түүгээр харилцан худалдаалахыг үл хэлэлцэн, гагцхүү нэгнээ худалдаалахаар авч гарсан малыг эзэд замын зуураа уг заасан газрын дотор худалдаалах ба авахыг цаазлан зогсоосугай.
Гуравдугаар зүй:, Хааяа аймшиггүй цаазалсныг зөрчиж үхэр, хонийг заасан газраас дотогш зам тосч худалдан авч нэгэнт байцаан гарч ирвээс даруй чангалан шүүж өчгийг тогтоон авч гянданд хорьж, цаазалсныг зөрчсөн хууль ёсоор цээрлүүлэн шийтгээд нэгэнтэйгүүр уул тосч авсан малын тоо олон, цөөнийг ялгаварлахгүй нэг дундуурыг хөөн тушаалгаж албанд оруулсугай.
Дөрөвдүгээр зүйл: Нийслэл Хүрээнээ худалдаалахаар ирэх олон монголчууд уг нутгаас нэгэнт туун гарсан үхэр, хонийг аль хүн хэчнээн үнэ өгөвч элдэвлэгч заасан газраас дотогш зам зуураа худалдаалахгүй, эрх биш Нийслэлд ирүүлж гаальд тушаасны хойно сая худалдаалбаас зохих явдлыг өөр өөрийн харъяат газраа нийтээр ухуулж дагаж явуулахаар зохих олон газраа зарлан тушааж хааяа зөрчигчид буй аваас тосч авагчдын нэг лүгээ адил биесийг цээрлүүлэн шийтгэсүгэй.
Тавдугаар зүйл: Аливаа яргачин хүн нар алж бэлтгэсэн малын махыг дав дуваар гаргаж худалдаалахгүй дарж хадгалан цагаар бусдыг боогдуулан хонжин мөлжих ба мөн яргачны алсан малын махыг аливаа хүн худалдан аваад хувьд хэрэглэхгүй дахин дамжуулан худалдах зэрэг хэрэг гарч ирвээс тосч авагчидын нэг лүгээ адил цээрлүүлэн шийтгэсүгэй.
Зургадугаар зүй: Хааяа Нийслэл Хүрээнд ирэх хонь, үхэр ховор болж дээдийн зоогийн зэрэг чухлыг саатуулахад хүрэх аваас хэрд зөвхөн тэр тухайн яргачин хүмүүст харъяат газраас хоногийн хугацаа бүхий үнэмлэх олгож, эрэн худалдан авахуулж уг бичгийг хойш хураалгасугай. Хэрэв харъяат яргачин хүмүүс дэмий цагаар шалтгаалан илүү зүйлийг гувчуулан авах буюу үнэмлэх бичгийг улмаар бусад яргачинд дамжуулан өгч хонь малыг авахуулах зэрэг хэрэг гарч ирвээс тосч авагчдын нэг лүгээ адил цээрлүүлэн шийтгэсүгэй, хэмээснийг Доод хуралд үзэж хянаваас Нийслэлд худалдааллаар ирэх аливаа зүйлийг дам худалдаалахыг цаазлахад бэрхтэй мэт гагцхүү дам авсан буюу ойр ирж улам үнэ олгохыг эрхлэн хураан хадгалуулахгүйгээр цаазлан тогтоовоос ямар хэмээх боловч энэ зүйл олны аж төрөх ашиг хөрөнгөд холбогдохын тулд Дээд хурлаас хянан тогтоох болов уу хэмээжүхүй...” гэжээ.
Уг бичгийн хариуд Дээд хурлаас өргөн мэдүүлсэн уг бичгийг ёсоор болгон дээрх зүйлүүдийг чандлан баталсан байх юм. Энэ мэтчилэн төрийн хатуу бодлогоор зохицуулалт хийх нь зөв мэт. Холоос ирж байгаа мал, мах олон хүний гар дамжин хэрэглэгчидэд хүрч байгаа нь махны үнийг нэмэгдүүлж байна. Тиймээс холбогдох яндагтангууд маань энэ мэтчилэн эх түүхийнхээ баримтаас жишээ аван нэгийг бодвол мацаг барих ард олны минь тоо нэгээр ч гэсэн цөөрөх ч юм болов уу хэмээн бодогдном.
КГЗДАБТ
No comments:
Post a Comment