Уул ус, овоо булгийг шүтэх нь бөө мөргөлийн хөгжлийн нэгэн үе шат, нэг хэлбэр нь юм. Уул ус, овоо булгийн шүтлэг бишрэл нь хүрээлэн байгаа байгал орчинтойгоо нягт уялдаа холбоотой амьдардаг монголчуудын хувьд нилээд чухал үүрэг бүхий итгэл бишрэлийн хэлбэр болж байжээ. Бурхан Халдуныг түшиглэн Онон мөрнөөс ундлан, бага насаа өнгөрөөсөн Тэмүүжиний сэтгэл зүйд уул усны шүтлэг бишрэл бусдын нэгэн адил гүн нөлөөтэй байжээ.
Үүний тод жишээ нь: 1178 онд Хэрлэн мөрний эхэнд нутаглаж бүхийд Гурван мэргэд өш санан довтолж ирэхэд Тэмүүжин цатгалан могой шургах зайгүй Бурхан Халдуны шугуйд нуугдаж амь гарсан явдал юм. Энэ үйл явдлын дараа Тэмүүжин Бурхан Халдун ууланд гарч:“Бурхан Халдуныг
Өглөө бүр мялаасугай
Өдөр бүр магтсугай
Ургийн ураг минь
Ухан мэдтүгэй” хэмээн малгай бүсээ авч нар өөд хандан есөнтөө сөгдөн цацал цацан өчил өчжээ. Энэ бол 16 настай Тэмүүжин мэргэдийн довтолгооноос амьд үлдсэндээ Бурхан Халдун уулын эзэд сахиусын ач тус хэмээн шашин суртахуунд гүн итгэл бишрэлтэй болж эхэлсний тэмдэглэл юм.
...Үндэсний төв архивт хадгалагдаж байгаа баримтаас иш татат хөрвүүлэв....
Цэргийн яамнаас Дотоод яамнаа хуудас илгээв. Явуулах учир,
эдүгээ Зарлигийг дагаж энэ зуны цаг Шашныг тэтгэгч Их Богд хан хайрхан, Хан хэнтий уулсыг тайж бэлэгтэй ёсоныг үйлдэхэд сур харвуулж, бөмбөг намнуулах өдрийг сонгон үзүүлбээс гарах зургаан сарын шинийн нэгний Баасан гариг, харагчин гахай өдрийг луу цаг хэмээснийг дээр сонсгон айлтгаад ёсоор болгосныг хичээнгүйлэн дагаж үүнийг дотоодын зэрэг дөрвөн яамнаас тус тус хуудас явуулаад байцаан үзүүлэхээс гадна сангийн яамнаас хуучин удаагаар нийлүүлэх зүйлийг тухай дор түүгээр гүйцэтгэх ажаамуу. Үүнийг Нийслэл Хүрээний Эрдэнэ Шанздовын яам, басхүү Түшээт хан, Сэцэн хан 2 аймгийн жанжин, чуулганы дарга, Засагт хан, Сайн хоён хан 2 аймгийн жасааны гүн түшмэд дор нэгэн адил мэдэгдэн тус тус эл хэрэглэхүүнийг хуучин удаагаар хүрэлцэхийг үзэж гүйцэтгүүлье. Үүний тул хуудас илгээв.
Долдугаар он, таван сарын хорин долоон.
Хуучин бичгээс хөрвүүлсэн ТБТ-ийн ахлах архивч Ж.Баасансүрэн
No comments:
Post a Comment