Шавь боол Дамдинсүрэн, Магсаржав, Наваанцэрэн, Дамдинбазар нар сөгдөж хичээнгүйлэн айлтгах нь цагийг дагаж найртай түвшин болгох учир удаа дараацан ухуулсан хэрэгт огт аймшиггүйгээр зөрчилхийлж хотыг бэхлэж эсэргүүцэлдсэн Ховдын хотыг шууд цэргийн сүр хүчээр эвдэлж цэрэг иргэнийг хядан сөнөөсөн ба их төлвийг айлган элсүүлж дагуулсан явдлыг зүй нь хичээнгүйлэн нугалбар бичиж айлтгаад Богд эзэн гэгээнээр айлдахыг гуйхын учир урьд шавь боол Дамдинсүрэн, Магсаржав нарын газраас Ховд хотыг эзлүүлэх учрыг ван Балдарын газраас гаргасан хүчирхэг цэргийг хядсан зэрэг хэргийн байдал дүрс тодорхойлон гаргаж нэгэнт айлтгажээ. Байцааваас боолчуудын газраас Ховдын хотын манж сайд түшмэд жич олон олон худалдааны иргэнчүүдэд эрхгүй найртай ёсноор хэлэлцэж шийтгэе хэмээн хэд хэдэн удаа хугацаа хугацаж ухуулах бичиг илгээсэнд тэдний манж хятад нар эгнэгт хэрэгсэхгүй харин хоршоо нийлж улмаар хорсгол агуулж уг суусан хотын захын газрыг тойрон малтуулж нуугдаж буудах орон засаж бас ч монголчуудыг хотын ойр үзэгдэх бүр буу тавьж эсэргүүцэлдэн байлалдсаар боловч гагцхүү боолчууд зүйг эрж аргацаан шийтгэхийг хичээж Орос улсын консул сайдад хэлж найралдан тохинуулахыг манж хятад нарт ухуулан хэлэх ажаамуу хэмээн хэлсэнд консул сайд даруй зөвшөөрч хоёр улсын хэрэг найртай болгон хэлэлцэе хгэх учрыг урьдаар бичиг явуулаад дагалдаагаар консул сайд биеэр харьяат орос цэргүүдийг дагалдуулан авч манж сайд түшмэдэд нүүр тулж уулзахаар очтол тэдний манж хятад нар консул сайдын өмнөөс буу тавьж хөөн зайлуулсан бөгөөд элдэвлэвч найралдан тохинож чадахгүйд хүрсэн заналтай байдал илэрхий мэдэгдсэн тул боолчууд бүгдээр зөвлөлдөж шууд дайлаар орохыг тогтож номун хан Жалханз хутагт Дамдинбазараар тэрсүүд дайсны санааг номхотгож олон амьтныг амар жаргуулахын хутагийг гуйж дээд гурван эрдэнэд даатган залбирч залбирч олон лам нар лугаа ном уншиж сайд Зоригт бэйс Наваанцэрэнгийн хамт авч суусан ба Дамдинсүрэн, Магсаржав нар оролдсон тушаал сахилгыг хүндэтгэж олон аймаг хошуудаас хуралдсан бүх түшмэл цэргүүдийг яаравчлан жагсааж Их Монголын Эрдэнэ бишрэлт засаг лам Дамбийжанцангийн хамтаар энэ оны долоон сарын шинийн наймны үхэр цагт цэргийн хорооны газраас мордож мөн цагт Ховдын хотыг хүрээлэн тойрч Зоригт баатар тайж Тогтохын цэрэг Гэндэн, Найданжав, Насантогтох, Баргын Пунцаг, Сэргэлэн, Доржпалам, Хаянхүйш нарын хамт боол Дамдинсүрэн ганцаар огт аймшиггүй тугийг бариулан тэргүүлэн орж буудалцсан ба Магсаржав, Дамбийжанцан, Мянбуу нар олон цэргүүдийг сайнаар дарангуйлан захиран тушааж хашин хөөж тасалдуулахгүй залгалдуулан довтолгож явуулсаар бэхэлсэн худалдааны хотыг эвдэж орж байлдуулан хядуулж сөнөөн дийлэхэд тэдний манж хятад нарын хүчин санаа мохож даруй тушаан ухуулсныг дагаж элсэн дагасугай хэмээн учрыг гаргаж дахин давтан гуйлгалан ирсэн тухайд дайлалдахыг түр түтгэлзэж боолчууд Орос улсын консул сайдтан лугаа бүгдээр зөвлөлдөж Ховдын хотын манж хятад нарын хадгалсан цэргийн зэр зэвсэг ба манж сайдын тамга нэг, тэмдэг зургааг хураан авч хадгалуулан урьд бид нар барин авсан зэр зэвсэг барьсан иргэнчүүд нэгэн зуу гаруйг орос консул сайд лугаа зөвлөлдөж олон улсад хэлэлцэх хэргийн тэмдэг болгон хадгалан буй нь цэрэгт орсон худалдааны иргэн зуугаадын хамт харьяат хотын пүүсний иргэд даахад бүгдийг тавив. Манж сайд түшмэдийг орос консул сайдад буу тавьсныг учирт хүлээлгэн буй. Консул сайдаар батлуулан бүгд явдлыг хэлэлцэж тамга дарсан батлах бичиг авч нугалбарын дугтуйнд агуулж өргөхөөс гадна хоёр зуу гаруй цэргийг уналга хүнс өгч түшмэл цэргийг сонгон гаргаж харгалзуулан Нийслэл хүрээнээ хүргүүлэхээс гадна эл байлалдахад манай цэрэг нараас арван найман цэрэг алагджээ. Боолчууд мэхийж хянаваас үнэхээрийн түгшүүртэй цагт хорт санаа агуулж хотыг бэхэлж харгислан халдахыг бодсон дайсан улсад аймшиггүй сүрийг бадруулан орж хядалцгаасан цаг үнэнхүүгээс хүчин хавсарч туслаж дагалдан зүтгэсэн манай улсын бичиг цэргийн түшмэд жич цэргүүд бас тулгур төрд санаа цутгаж сүслэн дагахын хамтаар хүчийг гүйцэтгэх цэрэг хүн үлэмжхэнийг туслан нийлүүлж биесээр захиран авч дагалдуулан хүрч ирсэн их бага түшмэд цөм сайшаалтай тул энэ удаа байлалдсан хот болбоос маш бэх батын дээр мөн сая дагаар орсон газрын бичиг цэргийн түшмэл цэргийг энэ нэгэн удаа эрхгүй хуулиас ангид сайшаан хөхиүлэхийг үзүүлбээс улмаар дууриан хөгжиж баярлан зүтгэж хойч өдөр улс төрийг батлан хамгаалахад үнэхээрийн тустай болох болов уу хэмээмүй иймийн тул сайшаан хөхиүлбээс зохигчдыг ялган шалгаж урь гуйсан зэрэг дэвийг жагсаан бичсэн нарийн хуудас наалдуулж хичээнгүйлэн нугалбар бичиж айлтгасан нь болох ба үл болох явдлыг Богд бээр толилж хишиг хүртээхийг гуйсугай бас гүн Хайсангийн бие цэргийн хамт хараахан ирээгүй хойд хязгаарыг сэргийлүүлж батлан тогтоох олон хэргийг бүгдээр боловсортол зөвлөлдөж өөр айлтгах явдлыг хамтаар сонсгон айлтгав. Зарлигийг гуймой.
Олнаа өргөгдсөний хоёрдугаар он долоон сарын арван таван
Түүхийн баримтын төвийн Сан хөмрөгч Ц.Байгалмаа
No comments:
Post a Comment