Мянгадад нутгийн захиргаа байгуулагдсан нь

 1922 оны үед Мянгад хошуу нь Дөрвөд баруун аймагт хамаарагдаж түүний чуулганд урьдын адил захирагддаг хэвээр байсны дээр Ховдод сууж хэрэг шийдэх ардын засгийн төлөөний сайд жанжины газруудад давхар захирагддаг байлаа.

1923 оноос Ховд хязгаарын хошуу нутгуудаар МАХН-ын орон нутгийн байгууллагууд шинээр байгуулагдаж эхэлсэн энэ ажлын явц дундуур Мянгад хошууны намын хороо 1923 оны 10 дугаар сард “Онинпэл” хэмээх газар анх эхэлж байгуулагджээ.
Мөн 1924 онд Мянгад хошууны сум, баг, арван гэрийн захиргаадыг Ховд хязгаарын нутгийн захиргааны дүрэм ёсоор жинхэнэ ардчилсан сонгуулиар байгуулж, мөн оны намар Мянгад хошууны ардын анхдугаар их хурал “Лайжин “ хэмээх газраа хуралдаж, хошуу захиргааг шинээр зохион байгуулсан юм. Энэ хурлаар Манжийн үеэс нааш Мянгад хошуу гэж нэрлэгдсээр ирсэн хошууны нэрийг хожмын хойшид “Хөхий уулын хошуу” хэмээн нэрлэж байхаар тогтоосноос гадна хошууны  даргаар урьд засаг гүн байсан Д.Санжжавыг сонгожээ. Хуучин засаг гүн явсан хүнээр ингэж дарга сонгосон явдал болбоос засаг ба засаг бус ван, гүн нарын эрх хэмжээний тухай 1923 онд Засгийн газраас баталсан дүрэм-д “Хэрвээ ардууд өөрсдөө зөвшөөрвөл ноёдынг хошуу засгийн тушаалд ардуудын хурлаар сонгож болно” гэж заасны дагуу үндэс болгосон хэрэг байжээ.
Хошууны их хурлаас ажил төрөл хариуцсан дөрвөн хэлтэс бүхий хошуу захигаа байгуулсан бөгөөд үүнд: захирах тушаах хэлтсийн даргаар Т.Цэнджав, зарга хэлтсийн даргаар Х.Дамдинсүрэн, цэргийн хэлтсийн даргаар Н.Дорлиг, албан татварын хэлстийн даргаар Д.Лхамжав нарыг тус тус сонгожээ. Мөн 6 баг, 2 сумыг шинэчлэн байгуулсан.
1925 оны 11 сард аймаг, хошууны анхдугаар их хурлаар Дөрвөд хоёр аймгийг нэгэн аймаг болгож, харъяат 27 хошууг 8 хошуу болгон цомхотгон аймгийн нэрийг “Чандмань уулын аймаг” гэж нэрлэхээр тогтжээ. Шинээр байгуулагдсан 8 хошууны нэг нь Хөхий уулын хошуу байсан бөгөөд уг хошууг мөн тэр нэрээр нэрлэж байхаар аймгийн их хурлаас дахин баталжээ.
1926 оны 1 дүгээр сарын 22-ны өдрийн 3 дугаар хурал, 1927 онд хуралдсан Чандмань уулын аймгийн 3 дугаар их хурлуудын шийдвэр ёсоор орон нутгийн сонгууль явуулсны үндсэн дээр Ховд, Увс хоёр аймаг болон хуваагдахад урьд Баянчандмань уулын хошуунд харъяалагдаж явсан Дэлгэрмөрөн, Чандмань сум нэгдэж, Цагаанбулан сум гэдэг нэртэйгээр шинээр байгуулан Ховд аймагт харъяалагдах болжээ. 1929 оны үед тус сум нь 640 өрхтэй, 3416 хүнтэй байжээ.
1931 онд засаг захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлтөөр  Цагаанбулан сум гэдэг нэрийг өөрчилж,  Мянгад сум гэдэг нэрээр сольсон.
Шинээр байгуулагдсан Мянгад сум нь 12 багтай байсан бөгөөд түүний 1, 5, 6 багууд нь Увс аймгийн Завхан сумаас тасарсан Дөрвөд ястнаас бүрджээ. 1955 онд энэ гурван баг Мянгад сумаас тасарч байгуулагдаж байгаад мөн 1963 онд Мянгад сумтай дахин нийлэв.
Хувьсгалын анхны жилүүдэд Ховд хязгаарын засаг захиргааны зохион байгуулалтыг ийнхүү шинэчлэн тогтоож байсан явдал бол орон нутгийн ард түмний аж амьдралын онцлог байдалд тохируулан тус орны нутаг дэвсгэрийг эдийн засгийн талаар эмхлэн тогтоох явдлыг хангахад ихээхэн ач холбогдол бүхий зохион байгуулалтын арга хэмжээ юм.

С.Шижирбаатар