Барон Унгернийг "Баатар" цолоор шагнасан Богд хааны зарлиг

Барон Унгерн фон Штернберг

Зөвлөлтийн нэрт дипломатчдын нэг А.А.Иоффегээс В.И.Ленин, Л.Д.Троицкий, Г.Е.Зиновьев, И.В.Сталин нарт илгээсэн захидалд: "Монголыг зөвлөлтжvvлсэн явдал бол сайтар бодож боловсруулсан цэгцтэй төлөвлөгөөний vр дvн бус. Хэрвээ Монголд Унгерн байгаагvй бол манай нөхөд тэнд нэг их амжилт олохгvй, бид Дорнод Туркестаныг, хэдийгээр тэнд Бакич байсан ч гэсэн зөвлөлтжvvлж чадаагvй шигээ Монголыг зөвлөлтжvvлж чадахгvй байсан. Чeчерин тэндхийн өлбөгөрvvдэд зохих ёсны хариу цохилт өгөөгvй" гэсэн байна. Тvvнийг ухаан солиотой, хийрхvv, японы гар хөл бологч, муу жанжин, алуурчин гэх мэтээр бичсээр бидний тархинд суулгажээ. Гэвч тvvний Монголын тvvхэнд байгуулсан гавъяа нь Богд хаант Монгол Улсыг сэргээн байгуулсан ба Зөвлөлтийн цэргийг Монголд орохоос өөр аргагvй нөхцөл байдалд оруулсанд оршино.
Vнэхээр "солиотой" Барон 800-хан цэрэгтэй зvvн хязгаараас гэнэт орж ирээд Хvрээнд бэхжсэн 15000 хvнтэй Хятадын байнгын цэргийг хиар цохиогvй бол, гаминг цэвэрлэж, Монголыг бvрмөсөн тусгаарлаад өөрсдийн нь эсрэг тvшиц газар болгочихоогvй бол улаантнууд Монголын төлөө хуруугаа ч хөдөлгөхгvй байв. Улаантнууд Монгол дахь хятадын армитай байлдахаас болгоомжилж байв. Хvрээнд бэлтгэл хvчтэйгээ нийлээд 15 000, Чойрт 2 000, Хиагтад 3 000 нийтдээ 20 000 гаруй цэрэг, 50 орчим их буу, 150 пулеметтай армийг "тэнэмэл" Барон өчvvхэн хvчээр гэнэтхэн бут цохиод сарниулчихна гэдэг vнэндээ байж болшгvй "домог" авч бодтой болсон л юм даа. Тэгээд ч дипломат шалтгаан байсан нь большевикууд Хятадын зөвшөөрөлгvй Монголд орж чадахгvй байлаа, харин Баронд ийм "зөвшөөрөл" огтхон ч шаардлагагvй байв. Тэгээд ч дэлхийн дайнаар суларсан Оросуудын араар урвагч феодалуудтай хуйвалдан гурван улсын хэлэлцээрийг зөрчсөн Хятадын тvрэмгийлэгчдийг хөөсөн тvvний vйл ажиллагаа шударга ёсонд нийцсэн, хууль ёсны vйлдэл байсан билээ.

Хэрэв Барон "Сибирьт халдаж, алсдаа нvvдэлчдээс бvрдсэн арми байгуулж, Зөвлөлтөд заналхийлдэггvй юм гэхэд морин цэргийн байнгын довтолгоо өрнvvлж, Сибирийн ард тvмнийг боcгох сэдэл төрvvлж магадгvй" гэж улаантнууд болгоомжлоогvй бол хэзээ ч Монголд цэрэг оруулахгvй байв. Тэр шvvх хурлын өмнө өгсөн мэдvvлэгтээ "Би Зөвлөлтөд довтлох зоригтой цагаантнуудын сvvлчийнх" гэж хэлсэн нь vнэн юм. Зөвлөлтийн цэрэг Монголд орж ирээд цагаантнуудыг л мөрдсөн болохоос гамингуудыг Барон цэвэрлэчихсэн байсан тул Монголын талаар Хятадууд элдэв өгvvлэл гаргах шалтгаан бий болгож чадаагvй билээ. Зөвлөлтийнхөн харин ч Баронд цохиулсан гамингуудыг өөрийн нутгаар дамжуулан Хятад руу гаргаж байсан юм. Барон бол Монголд элэгтэй, шашин, ёс заншлыг нь хvндэтгэн vздэг цөөхөн Европ хvний нэг байв. Тэр хосгvй ховорхон нөхцөл байдал vvегэж чадсаны ачаар л Монголчууд тусгаар тогтнох замдаа гарсан билээ. Бароныг бут цохисны дараа Ардын намынхан Хятадын тvрэмгийллээс болгоомжилж Зөвлөлтийн цэргийг гаргахгvй байх хvсэлт тавьсан юм. XX зуунд Зөвлөлтийн цэрэг Монголд байрлаж байсныг бид шvvмжилдэг авч vнэндээ тэр нь манай тусгаар тогтнолын хэрэгт их тус болсон билээ. Сингапурын Ерөнхий сайд Ли Куан Ю 1960-аад оны эцсээр колоничлогч англичуудаасаа "Цэргээ бvv гаргаач" гэж гуйж явсантай л адил хэрэг.

Тvvний хvмvvжил төлөвшил зан араншин vvнд нөлөөлжээ. Нэгдvгээрт тэр өөрийнхөө биеэр эртний Хvннvчvvдийн цус гvйж байгаа гэдэгт бат итгэсэн байв. Унгерн, Унгариа гэдэг овог бол Атиллын удмын овог гэж тэр хэлдэг байжээ. Хоёрдугаарт XX зууны эх, дэлхийн I дайны дараа Европын хаадын ордонд нэвтэрсэн оккультизм, далд нууц шинжлэх ухаан ба Буддизмыг шохоорхон судлах явдалд гvнзгий автсан хvн байв. Тиймээс тэр "амьд Будда" гэгдэж байсан Богд хаанд ихэд хvндэтгэлтэй хандаж, ямар нэгэн нууцлаг хvчийг буддизмын нэгэн төв Монголоос олно гэдэгтээ огтхон ч эргэлздэггvй хvн байв. Тэр Хvрээг чөлөөлсөн ялалтынхаа дараа дайн тулаанд лам нарыг байнга авч явдаг байсан ба давших өдөр, цагаа асуудаг байж. Харин орос офицерууд нь тvvний энэ vйлдлийг зvгээр л солиорол гэдэг байжээ. Vvний бас нэг нотолгоо нь Зөвлөлтийнхөнд ялагдсаныхаа дараа тэр ойрхон Манжуурт биш алс Төвдөд очихыг зорьж байжээ. Богд хаанд захидал илгээж, Хvрээг орхин Улиастайд төвлөн суухыг ч хvсэж байв. Хэрэв тэр Төвдөд очсон бол улаантнууд дагаад Төвдийг салгах гэж оролдох байсан болов уу? Тvvний ялалт бас л гайхмаар vйл явц байлаа. Чухам тийм учраас улаантнууд хятадуудтай байлдахыг хvсээгvй мөртлөө Хятадыг ялсан Бароны хvчийг устгахыг чухалчилжээ. Унгерн Америкийн сурвалжлагчид өгсөн ярилцлагадаа: "Монголчууд Европчуудын эдгээж чадаагvй өвчнийг ч эдгээж чаддаг" гэж хэлснийг Бурдуков дурджээ.

Мөн тэр нvvдэлчдийн цэргийн чадварт огтхон ч эргэлздэггvй цөөхөн европ хvний нэг байлаа. Тохь тух, илvv зvйл шаарддаггvй, хатуужилтай нvvдэлчдийн морьт арми байгуулахыг тэр мөрөөдсөн ба улаантнуудтай байлдахдаа оросуудад биш монголчуудад гол найдлагаа тавьж байснаа огтхон ч нуудаггvй байжээ. Гэвч харчин, цахар, буриад, монголчууд нь сахилга бат сул, дээрэм тонуул, архи дарсанд дуртай, дураараа аашилдаг байсныхаа горыг Баяр гvнийг алдсаныхаа дараа л мэдсэн юм. Ингэлээ гээд Барон монголчуудыг шийтгээгvй, харин ч шархадсан харчин цэргийг эмчилсэнгvй гэж эмчээ vхлvvт болтол нь зодож байжээ. Хятадууд монголчуудтай байлдахаас зайлсхийж, элдэв хорт явуулгаар эрхэндээ барьж байхыг хичээж, харин улаантнууд Монголын байлдах чадварыг шууд муу гэж байв. Щетинкиний илтгэлд энэ тухай тодорхой бичсэн байдаг.

Тvvнд дарлагдан зовсон, эрх чөлөөгөө эрсэн монголчуудын тэмцэл таалагддаг байв. Тиймээс ч тэр буриад, харчин, татаар, башкир зэрэг монгол угсаатнаас бvрдсэн арми байгуулахыг хvсдэг, тvvндээ ч хvрсэн юм. Барон Унгерн фон Штэрнбэрг бол ёстой л "Халхын заяагаар гэнэт тодорсон" хvн байлаа. Тэр төрөхдөө ямар сонин хувь заяатай болохоо мэдээгvй байх. Алс хол Австрид төрсөн сахилгагvй, бяцхан Роман хvv Дорнын тvvхэнд мөнхрөн vлдэнэ гэдгээ мэдэж байсан болов уу? Хэрэв Барон байгаагvй бол тvvх яаж эргэх байсныг бодоод vзвэл сонирхолтой л юм. Бид тvvхийн ийм агшнуудыг, нэг хvний гvйцэтгэх vvргийг огт анзаардаггvй гэмтэй л дээ. Гэвч эцэст нь тэмдэглэхэд тэр Mонголыг тусгаар улс болгох санаатай хvн байсангvй, харин хуучин Чин гvрнийг сэргээн байгуулах, vvндээ нvvдэлчдийг ашиглах сонихолтой л байсан нь тvvний бvхий л бичиг захидлаас харагддаг.

Харин Барон Унгерн ялагдан баригдсанаар түүний хувь заяаг хэрхэн шийдэх талаар "Оросын коммунист большевикуудын намын Төв хорооны улс төрийн товчооны 1921.08.29-ний өдрийн хуралдаанаар авч хэлэлцээд 55-р протоколд ингэж бичжээ. Барон Унгернийг шvvхэд шилжvvлэх тухай санал дээр В.И.Ленин өөрийн гараар цохoлт хийхдээ "Энэ хэрэгт маш анхааралтай хандаж, ялын vнэн магадтайг шалгаж, бvрэн дvvрэн нотолсон тохиолдолд л ил шvvх ажиллагааг яаралтай зохион байгуулж, буудвал зохино гэдэгт эргэлзээ байж болохгvй" хэмээгээд гарын vсгээ зуржээ. Унгернийг баригдсаны дараа улаантнууд тvvнд их зөөлөн хандаж байсан ажээ.

Ингээд Новониколаевск дахь хувьсгалт цэргийн шvvхээс 1921 оны 9 дvгээр сарын 15-нд Москвагийн цагаар 03 цаг 15 минутад тvvнд ялын дээд хэмжээ оноосныг сонсгож 16-нд гvйцэтгэжээ. Тэр 35-хан настай байлаа. Монголын шинэ үеийн түүхэнд өөрийн гэсэн нэрээ үлдээсэн энэ хүмүүнийг Монголын төр үнэлэн шагнаж байсан нь эдүгээ түүх болон үлджээ. Түүнийг "Баатар" цолоор шагнасан тухай Богд хааны зарлигийг та бүхэндээ бүрэн эхээр нь хүргэж байна. Таалан соёрхоно уу!

Шашин төрийг хослон баригч, наран гэрэлт, түмэн наст Богд хааны зарлиг

Орос жанжин генарал Барон болбоос бидний Монголын өөрийн эзэрхэх засгийн газрыг дахин байгуулах хэрэгт тэргүүлэн чармайн зүтгэсэн гавъяа бүхий хүмүүн мөн.
Түүний бие анх цэрэг авч ирснээс инагш хүйтэн жихүүнд халшрал хийхгүй, олон ардыг өчүүхэн төдий гаслагсангүй, эцэстэл зоригийг хатуужин явсаар нэгэн өглөөний зуур Хүрээний газрыг байлдан авч гавъяа бүтээсэн ба шан хорыг тэгшлэн, цэргийн цаазыг явуулсанийг үзвээс үнэхээрийн тодорхой чанга хэмээвээс болмой.
Тиймийн тул би бээр их л сайшаан үзэж, генарал Баронд үе улиран ханы зэрэг, дархан хошой чин вангийн хэргэм, ногоон жууз, улбар шар хүрэм, шар жолоо, гурван нүдэт тогосын отог, улсыг мандуулагч их баатар жанжин цол шагнавай.
Хойч өдөр үе улиран тасрал үгүй залгамжлуулагтун. Иймийн тул шар торгоны өргөмжлөлд эрдэнэ дарж олговой.
Олноо Өргөгдсөний арваннэгдүгээр он хэмээжээ. Эл зарлиг эдүгээ Монголын Үндэсний Төв Архивын сан хөмрөгт хадгалагдаж байна.